അവയവ ദാനത്തെ കുറിച്ച് കൂടുതൽ അറിയാം

ഓഗസ്റ്റ് 13 -ന് ലോക അവയവദാന ദിനമായി ആഘോഷിക്കുന്നു. അവയവദാനം എന്നത് ഒരു വ്യക്തിയുടെ അവയവങ്ങൾ മരിച്ചതിനുശേഷം അല്ലെങ്കിൽ ജീവിച്ചിരിക്കുമ്പോൾ തന്നെ മറ്റൊരു വ്യക്തിയിലേക്ക് മാറ്റി വെക്കുന്നതിന് വേണ്ടി ശേഖരിക്കുന്നതാണ്. അവയവങ്ങൾ നൽകുന്ന വ്യക്തിയെ ദാതാവ് ( Donor) എന്നും അവയവം സ്വീകരിക്കുന്ന വ്യക്തിയെ സ്വീകർത്താവ് ( Recipient) എന്നും വിളിക്കുന്നു. അവയവദാനം ദാതാക്കളെക്കാളും സ്വീകർത്താക്കളെ കൂടുതൽ സ്പർശിക്കുന്നു. ട്രാൻസ്പ്ലാ9റ്റേഷൻ ആവശ്യമുള്ളവരെ സ്നേഹിക്കുകയും പിന്തുണയ്ക്കുകയും ചെയ്യുന്ന കുടുംബങ്ങൾ, സുഹൃത്തുക്കൾ, സഹപ്രവർത്തകർ, പരിചയക്കാർ എന്നിവരെയും ഇത് ബാധിക്കുന്നു. കൂടാതെ ട്രാൻസ്പ്ലാൻറിനുശേഷം അവരുടെ പുതുക്കിയ ജീവിതവും മെച്ചപ്പെട്ട ആരോഗ്യവും ഉറപ്പുവരുത്തുന്നു.

അവയവ ദാനം പലപ്പോഴും ജീവിതത്തിൽ രണ്ടാമത്തെ അവസരം എന്നാണ് അർത്ഥമാക്കുന്നത്. ഹൃദയം, കരൾ, വൃക്കകൾ, ശ്വാസകോശം, പാൻക്രിയാസ് തുടങ്ങിയ സുപ്രധാന അവയവങ്ങൾ തകരാറിലാകുന്നവർക്ക് അവയെ മാറ്റിവയ്ക്കാവുന്നതാണ്. പല സ്വീകർത്താക്കൾക്കും സാധാരണ ജീവിതശൈലിയിലേക്ക് മടങ്ങാൻ ഇത് അനുവദിക്കുന്നു. കോർണിയ മാറ്റിവയ്ക്കൽ കൊണ്ട് വീണ്ടും കാണാനുള്ള കഴിവ് വ്യക്തിക്ക് സമ്മാനിക്കപ്പെടുന്നു.

വിവിധ തരത്തിലുള്ള അവയവ ദാനങ്ങൾ എന്തൊക്കെയാണ്?

Live related Donor(രക്തബന്ധമുളള ദാതാക്കൾ)

ജീവിച്ചിരിക്കുന്ന ഒരാൾ രക്തബന്ധമുളള‌ മറ്റൊരു വ്യക്തിക്ക് മാറ്റിവയ്ക്കുന്നതിനായി ഒരു അവയവം (അല്ലെങ്കിൽ അവയവത്തിന്റെ ഒരു‌ ഭാഗം) ദാനം ചെയ്യുമ്പോൾ Live related transplant നടക്കുന്നു. ജീവനുള്ള ദാതാവിന് മാതാപിതാക്കൾ, മക്കൾ, സഹോദരൻ അല്ലെങ്കിൽ സഹോദരി, മുത്തശ്ശി അല്ലെങ്കിൽ പേരക്കുട്ടി പോലുള്ള ഒരു കുടുംബാംഗം ആകാം അവയവം ദാനം ചെയ്യുന്നത്. ജീവനുള്ള അവയവ ദാതാക്കൾക്ക് ഒരു വൃക്ക, ഒരു ശ്വാസകോശം അല്ലെങ്കിൽ കരൾ, പാൻക്രിയാസ്, അല്ലെങ്കിൽ കുടൽ എന്നിവയുടെ ഒരു ഭാഗം ദാനം ചെയ്യാൻ കഴിയും.

ലൈവ് ബന്ധമില്ലാത്ത അവയവദാനം: ( Live unrelated Donor)

സ്വീകർത്താവുമായി വൈകാരികമായി ബന്ധമുള്ള ഒരു നല്ല സുഹൃത്ത്, ഭാര്യ, ബന്ധു, അയൽക്കാരൻ അല്ലെങ്കിൽ അമ്മായിയപ്പൻ അല്ലെങ്കിൽ ഒരു തരത്തിലും ബന്ധമില്ലാത്ത ആളുകളിൽ നിന്നുമുള്ള അവയവദാനത്തെ ലൈവ് ബന്ധമില്ലാത്ത അവയവദാനം എന്നു കൊണ്ട് അർത്ഥമാക്കുന്നു. 

മരിച്ച വ്യക്തിയിൽ നിന്നുള്ള അവയവദാനം അഥവാ cadaver organ donation

ടെർമിനൽ രോഗം മൂലം പ്രവർത്തനക്ഷമമല്ലാതാവുന്ന അവയവങ്ങളുള്ള രോഗികളിൽ മരിച്ചു പോയ ഒരു വ്യക്തിയുടെ അവയവദാനം കൊണ്ടു അയാളുടെ ജീവൻ രക്ഷിക്കാനാവുകയും ജീവിതനിലവാരം മെച്ചപ്പെടുത്താൻ സാധിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. കഴിഞ്ഞ രണ്ട് പതിറ്റാണ്ടുകളായി അവയവമാറ്റ ശസ്ത്രക്രിയകൾ ക്രമേണ മെച്ചപ്പെടുകയും കുട്ടികളിലും യുവാക്കളിലും മികച്ച ഫലങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്യുന്നു. വൃക്ക മാറ്റിവയ്ക്കൽ, ഡയാലിസിസിന് വിധേയരായി‌ ജീവിക്കുന്ന രോഗികളുടെ ജീവതനിലവാരം വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. കരൾ, ഹൃദയം, ശ്വാസകോശം എന്നിവയുടെ ട്രാൻസ്പ്ലാൻറുകൾ, ചികിത്സ കൊണ്ട് മാറ്റാനാവാത്ത രോഗങ്ങളുള്ള രോഗികളുടെ ജീവൻ രക്ഷിക്കാൻ സഹായകരമാകുന്നു. അവയവ മാറ്റിവയ്ക്കൽ പരിപാടികളുടെ പ്രവർത്തനം ക്രമാനുഗതമായി വളരുകയാണ്, എന്നാൽ അവയവദാനങ്ങളുടെ തോതിൽ ലോക രാജ്യങ്ങൾക്കിടയിൽ വലിയ അന്തരമുണ്ട്. ആഗോളതലത്തിലുളള ആവശ്യങ്ങൾ നോക്കുമ്പോൾ ഇപ്പോഴും അവയവദാനത്തിൻെറ തോത് വളരെ കുറവാണ്. വികസിതവും സമ്പൂർണവുമായ ആരോഗ്യ പരിപാലന സംവിധാനങ്ങൾക്ക് അവയവ മാറ്റിവയ്ക്കൽ അത്യാവശ്യമാണ് എന്ന് എടുത്തു പറയേണ്ടിയിരിക്കുന്നു.

അവയവമാറ്റ ശസ്ത്രക്രിയകളുടെ ക്ലിനിക്കൽ പ്രാധാന്യം രോഗിയുടെ നിലനിൽപ്പിലെ സ്വാധീനം, രോഗാവസ്ഥയുടെ കുറവ്, തൊഴിൽ ജീവിതത്തിന്റെ പുരോഗതി, ട്രാൻസ്പ്ലാൻറ് ജനസംഖ്യയുടെ ആഗോള ജീവിത നിലവാരം എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി വിലയിരുത്താവുന്നതാണ്.

അവയവം മാറ്റിവയ്ക്കലിനെ സംബന്ധിച്ചുള്ള ചില സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകൾ 

• രാജ്യത്തുടനീളം അവയവങ്ങളുടെ ലഭ്യതക്കുറവ് മൂലം ഓരോ വർഷവും ഏകദേശം 5 ലക്ഷം പേർ അവയവമാറ്റം നടക്കാതെ മരിക്കുന്നു.
• കാത്തിരിക്കുന്ന ട്രാൻസ്പ്ലാൻറുകളുടെ എണ്ണവും ലഭ്യമായ അവയവങ്ങളും തമ്മിൽ വലിയ അന്തരമുണ്ട്.
• നിരാശാജനകമായ സ്ഥിതിവിവരക്കണക്കുകൾ, കൂടുതൽ ആളുകൾ അവരുടെ അവയവങ്ങൾ ദാനം ചെയ്യേണ്ടതിന്റെ അടിയന്തിര ആവശ്യകതയ്ക്ക് ഊന്നൽ കൊടുക്കുന്നു; അവയവങ്ങളുടെ തകരാർ മൂലം വീർപ്പുമുട്ടുന്ന ആളുകളുടെ ജീവൻ രക്ഷിക്കുക എന്നതാണ് മുഖ്യ ലക്ഷ്യം.
• ഒരു അവയവ ദാതാവിന് തന്റെ നന്നായി പ്രവർത്തിക്കുന്ന അവയവങ്ങൾ ദാനം ചെയ്യുന്നതിലൂടെ 6 മുതൽ 8 വരെ ജീവൻ രക്ഷിക്കാൻ കഴിയും.

ആർക്കാണ് അവയവ ദാതാവാകാൻ കഴിയുക?

പ്രായം, ജാതി, മതം, സമുദായം, നിലവിലുള്ള അല്ലെങ്കിൽ മുൻകാല ആരോഗ്യസ്ഥിതി എന്നിവ പരിഗണിക്കാതെ ആർക്കും അവയവ ദാതാവാകാം.

അവയവദാന പ്രക്രിയ എപ്രകാരം ?

ദശലക്ഷക്കണക്കിന് ആളുകൾ അവയവ ദാതാക്കളാകാൻ രജിസ്റ്റർ ചെയ്തിട്ടുണ്ടെങ്കിലും, വളരെ കുറച്ച് ദാതാക്കൾ അവയവദാനം അനുവദിക്കുന്ന രീതിയിൽ കടന്നുപോകുന്നു. അവയവദാന പ്രക്രിയയെക്കുറിച്ചുള്ള ചില വിശദാംശങ്ങൾ താഴെ പറയുന്നവയാണ്:

ഒരു ദാതാവായി രജിസ്റ്റർ ചെയ്യണം

ദേശീയ / സംസ്ഥാന രജിസ്ട്രിയിൽ പേര് രജിസ്റ്റർ ചെയ്യുകയും നിങ്ങളുടെ കുടുംബത്തെ അറിയിക്കുകയും ചെയ്തുകൊണ്ട് ദാതാവാകാനുള്ള നിങ്ങളുടെ സമ്മതത്തോടെയാണ് അവയവദാന പ്രക്രിയ മിക്കപ്പോഴും ആരംഭിക്കുന്നത്. അന്തിമഘട്ടത്തിൽ രോഗമുള്ള ഒരാളുടെ ജീവൻ രക്ഷിക്കാൻ സഹായിക്കുന്ന ആദ്യപടിയാണിത്.

ബ്രെയിൻ ഡെത്ത് ടെസ്റ്റിംഗ്

രോഗി ചികിത്സയോടും ബാഹ്യ ഉത്തേജനത്തോടും പ്രതികരിക്കുന്നില്ലെങ്കിൽ, മസ്തിഷ്ക മരണം സംഭവിച്ചിട്ടുണ്ടോ എന്ന് നിർണ്ണയിക്കാൻ ഡോക്ടർമാർ നിരവധി പരിശോധനകൾ നടത്തും. മസ്തിഷ്ക മരണം സംഭവിച്ച ഒരു രോഗിക്ക് മസ്തിഷ്ക പ്രവർത്തനമില്ല, സ്വന്തമായി ശ്വസിക്കാൻ കഴിയില്ല. മസ്തിഷ്ക മരണം മരണമാണ്, അത് മാറ്റാനാവാത്തതാണ്. മസ്തിഷ്ക മരണം സംഭവിച്ച രോഗികൾക്ക് മാത്രമേ അവയവ ദാതാക്കളാകാൻ കഴിയൂ.

ഒരു രോഗിക്ക് മസ്തിഷ്ക മരണം സംഭവിച്ചതായി ആരാണ് സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്നത്?

നിരവധി ഡോക്ടർമാരുടെ പാനൽ ആണ് മസ്തിഷ്ക മരണം സ്ഥിതീകരിക്കേണ്ടത് എന്ന് സർക്കാർ വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുണ്ട്. പാനലിൽ ഇവ ഉൾപ്പെടുന്നു:

• ആശുപത്രിയുടെ ചുമതലയുള്ള ഡോക്ടർ (മെഡിക്കൽ സൂപ്രണ്ട്)
• ഉചിതമായ അതോറിറ്റി നിയമിച്ച സർക്കാർ ഡോക്ടർമാരുടെ പാനലിൽ നിന്ന് നാമനിർദ്ദേശം ചെയ്യപ്പെട്ട ഡോക്ടർ.
• ഉചിതമായ അതോറിറ്റി, പാനലിൽ നിന്ന് നോമിനേറ്റ് ചെയ്ത രോഗിയെ ചികിത്സിച്ചിട്ടില്ലാത്ത ന്യൂറോളജിസ്റ്റ്/ന്യൂറോസർജൻ .
• ഉചിതമായ അതോറിറ്റി, പാനലിൽ നിന്ന് നോമിനേറ്റ് ചെയ്ത രോഗിയെ ചികിത്സിക്കുന്ന ന്യൂറോളജിസ്റ്റ്/ന്യൂറോസർജൻ/ഇന്റൻസിവിസ്റ്റ് എന്നിവരാണ്.

മസ്തിഷ്ക മരണത്തിന് ശേഷം ഏതൊക്കെ അവയവങ്ങൾ ദാനം ചെയ്യാം?

• കോർണിയ, ഹൃദയം, കരൾ, വൃക്കകൾ, കുടൽ, ശ്വാസകോശം, പാൻക്രിയാസ് തുടങ്ങിയ സുപ്രധാന അവയവങ്ങൾ ‘മസ്തിഷ്ക മരണം’ സംഭവിച്ചാൽ ദാനം ചെയ്യാൻ കഴിയും.
• മരിച്ചയാൾ അവരുടെ രജിസ്ട്രിയിൽ ദാതാവായി രജിസ്റ്റർ ചെയ്തിട്ടുണ്ടോ എന്ന് ആരോഗ്യ സംരക്ഷണ അധികാരികൾ പരിശോധിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയിൽ, അവയവദാനത്തിന് കുടുംബത്തിന്റെ സമ്മതം നിർബന്ധമാണ്, അവസാന വാക്ക് അവരുടേതാണ്.
• രോഗി, ട്രാൻസ്‌പ്ലാന്റ് നടത്തുന്ന ആശുപത്രിയിൽ രജിസ്റ്റർ ചെയ്തിട്ടുണ്ടാവണം.
• രോഗിയെ അതിനു ശേഷം വെയിറ്റിംഗ് ലിസ്റ്റിൽ ഉൾപ്പെടുത്തുന്നു.
• മസ്തിഷ്ക മരണം സംഭവിച്ച ആളിൽ നിന്നുള്ള അവയവം ലഭ്യമാകുമ്പോൾ, രോഗിയെ അറിയിക്കുന്നു

പൊരുത്തപ്പെടുത്തൽ പ്രക്രിയ

അവയവം മാറ്റിവയ്ക്കുന്നതിന് വൈദ്യശാസ്ത്രപരമായി അനുയോജ്യമാണോ എന്ന് ആരോഗ്യ വിദഗ്ധർ നിർണ്ണയിക്കുന്നു. അവയവം മാറ്റിവയ്ക്കുന്നതിന് അനുയോജ്യമായ സ്വീകർത്താവുമായി പൊരുത്തപ്പെടുത്താൻ സഹായിക്കുന്നതിന് വിവിധ പാരാമീറ്ററുകളിൽ പരിശോധനയുടെ ഒരു നീണ്ട നിര തന്നെ നടത്തുന്നു.

അവയവങ്ങൾ വീണ്ടെടുക്കുന്നു

അവയവങ്ങൾ നീക്കം ചെയ്യുമ്പോൾ ഡോക്ടർമാർ അതീവശ്രദ്ധ പുലർത്തുന്നു. ഒട്ടുമിക്ക അവയവങ്ങൾക്കും താഴെ പറയുന്നതുപോലെ പരിമിതമായ ആയുസ്സ് ഉണ്ട്:

• ഹൃദയം: 4-6 മണിക്കൂർ
• കരൾ: 12-24 മണിക്കൂർ
• വൃക്ക: 48-72 മണിക്കൂർ
• ഹൃദയം-ശ്വാസകോശം: 4-6 മണിക്കൂർ
• ശ്വാസകോശം: 4-6 മണിക്കൂർ

അവയവം നീക്കം ചെയ്ത ശേഷം, ശസ്ത്രക്രിയാ വിദഗ്ധർ അതിനെ കൃത്രിമമായി പ്രവർത്തിപ്പിക്കുന്ന ഒരു യന്ത്രവുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്നു.

അവയവങ്ങളെ എങ്ങനെ ട്രാൻസ്‌പോർട് ചെയ്യാം ?

വീണ്ടെടുക്കപ്പെട്ട അവയവവും സ്വീകർത്താവും തമ്മിൽ ഒരു വിജയകരമായ ട്രാൻസ്പ്ലാൻറിനായി ഏകോപിപ്പിക്കുന്നതിന് സർജിക്കൽ ടീമുകൾ രാപ്പകലില്ലാതെ പ്രവർത്തിക്കുന്നു. ചില സന്ദർഭങ്ങളിൽ, ഒരു അവയവമാറ്റത്തിനായി ഒരു “ഗ്രീൻ കോറിഡോർ” തന്നെ സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്നു. ആംബുലൻസിന് വേണ്ടി സൃഷ്ടിച്ച ഒരു പ്രത്യേക റോഡ് റൂട്ടാണിത്, മാറ്റിവയ്ക്കാൻ ഉദ്ദേശിച്ചുള്ള അവയവം നിശ്ചിത സമയത്തിനുള്ളിൽ നിർദിഷ്ട ആശുപത്രിയിലെത്തിക്കുന്നതിനു വേണ്ടിയാണിത്.

മരണശേഷം എപ്പോഴാണ് അവയവങ്ങൾ നീക്കം ചെയ്യുന്നത്?

കൃത്രിമമായി രക്തചംക്രമണം നടത്തുമ്പോൾ മസ്തിഷ്ക മരണം നിർണ്ണയിച്ചതിന് ശേഷം അവയവങ്ങൾ എത്രയും വേഗം നീക്കം ചെയ്യണം. 12 മുതൽ 24 മണിക്കൂറിനുള്ളിൽ അവയവങ്ങൾ നീക്കം ചെയ്യാം.

ദാതാക്കളെ വിലയിരുത്തുന്നതിന് എന്തെങ്കിലും മാനദണ്ഡങ്ങൾ ഉണ്ടോ? അവയവദാനത്തിന്റെ സുരക്ഷ എപ്രകാരം?

അവയവ ദാതാക്കളെ അവരുടെ ആരോഗ്യം, ഏതെങ്കിലും സാംക്രമിക രോഗങ്ങളുടെ സാന്നിധ്യം, അവരുടെ അവയവം ദാനം ചെയ്യുന്നതിനുള്ള ശാരീരികക്ഷമത എന്നിവ വിലയിരുത്തുന്നതിന് വിപുലമായി പരിശോധിക്കുന്നു. രക്തഗ്രൂപ്പ്, ഇമ്മ്യൂണോളജിക്കൽ സ്റ്റാറ്റസ്, മെഡിക്കൽ എടുത്തത് തുടങ്ങിയ ചില പരിശോധനകൾ എന്നിവ കൂടാതെ ട്രാൻസ്പ്ലാൻറ് ശസ്ത്രക്രിയയ്ക്ക് ദാതാക്കളുടെ ടിഷ്യു പൊരുത്തപ്പെടലും സ്വീകർത്താവുമായുള്ള അനുയോജ്യതയും പ്രധാനമാണ്.മെഡിക്കൽ ബോർഡ് അംഗീകരിച്ചാൽ മാത്രമേ അവർക്ക് ദാനം ചെയ്യാൻ അനുമതി ലഭിക്കൂ. അതിനാൽ അവയവങ്ങൾ സ്വീകരിക്കുന്നത് സുരക്ഷിതമാണ്.

അവയവങ്ങൾ ദാനം ചെയ്യുന്നതിൽ കുടുംബ പിന്തുണ പ്രധാനമായിരിക്കുന്നത് എന്തുകൊണ്ട്?

തീരുമാനം കുടുംബവുമായോ അടുത്ത ബന്ധുക്കളുമായോ ചർച്ച ചെയ്യേണ്ടത് പ്രധാനമാണ്. കാരണം, അടിയന്തര സാഹചര്യമോ അനിഷ്ട സംഭവങ്ങളോ ഉണ്ടായാൽ ആദ്യം ബന്ധപ്പെടുന്നത് കുടുംബത്തെയായിരിക്കും. അവരുടെ അനുമതി വാങ്ങിയ ശേഷം മാത്രമേ അവയവങ്ങൾ വീണ്ടെടുക്കാൻ ഡോക്ടർമാർക്ക് കഴിയൂ. നിങ്ങളുടെ തീരുമാനത്തെക്കുറിച്ച് നിങ്ങളുടെ കുടുംബത്തിന് അറിയാമെങ്കിൽ, നിങ്ങളുടെ ആഗ്രഹങ്ങൾ നിങ്ങൾ ആഗ്രഹിക്കുന്ന രീതിയിൽ നടപ്പിലാക്കും.